'Geen huizen bouwen, maar gemeenschappen'

door Corrie de Leeuw, verslaggever Het Juiste Thuis

Bouwen, bouwen, bouwen is het domste dat je kan doen, zegt voormalig rijksbouwmeester (2015-2021) Floris Alkemade: ,,Je moet geen huizen bouwen, maar gemeenschappen." En nog een wijsheid: ,,Vergrijzing is een zege. Daar zit potentieel. Ouderen houden onze samenleving overeind."

Floris Alkemade (1961), telg uit een huisartsenfamilie in Sint-Oedenrode, was de belangrijkste spreker tijdens de Regiobijeenkomst van Het Juiste Thuis op donderdag 25 april in het Eindhovense stadhuis. Een met een Juiste Thuis-deelnemers goed gevulde hal luisterde geboeid naar zijn betoog. Een betoog dat leidde naar een visie waar eigenlijk geen speld tussen te krijgen viel. Behalve dan misschien de weerbarstige realiteit, zo zou later blijken uit de vragen van verschillende toehoorders.

Floris Alkemade presenteert op de Regiobijeenkomst van Het Juiste Thuis. (Foto: Arno Looy Fotografie)

Twee vrouwen regelden de zorg voor het hele dorp

Om te beginnen, vertelt Alkemade hoe zijn moeder (ook huisarts) vroeger maandelijks met een van de katholieke zusters het welzijn en de gezondheid van de -meestal- oudere dorpsbewoners besprak. ,,Ach, zei de zuster dan, die Hennie loopt vort zo moeilijk... En bij d'n dieje moeten we ook es langs. En zo regelden die twee vrouwen binnen een uur de zorg voor het hele dorp", herinnert Alkemade zich.

Zo is het niet meer. En zo zal het ook niet meer worden. Maar de les die Alkemade deze middag wil overbrengen is duidelijk: in een goede gemeenschap zorgen mensen voor elkaar. En -zo zal hij even later uiteenzetten- slimme woningbouw en wijkinrichting, kunnen zo'n gemeenschap faciliteren.

Bouwen, bouwen, bouwen - Zorg, zorg, zorg

Eerder, bij het introduceren van Alkemade, had bestuurlijk trekker van Het Juiste Thuis, Mathil Sanders (momenteel zorg-wethouder in Geldrop-Mierlo maar ook ervaringsdeskundige in de thuiszorg) al gezegd: ,,Bouwen, bouwen, bouwen. En dan zeg ik er altijd achteraan: Zorg, zorg, zorg. Want die componenten horen bij elkaar. En dat moet iedereen weten."

“De echte vraag van deze tijd is de eenzaamheidsvraag - in alle leeftijdsgroepen.”

Alkemade doet daar een schepje bovenop: ,,Bouwen, bouwen, bouwen is het domste dat je kan doen", zegt hij. En dan verwijst hij naar het begin van de vorige eeuw, naar het ontstaan van de Woningwet en volkshuisvesting, die verkrotting moesten bestrijden en voorkomen. En naar het besef dat daaronder lag: ,,Je bouwt geen huizen, maar een gemeenschap", aldus Alkemade.

In een gemeenschap kijken mensen naar elkaar om. En volgens Alkemade is dat juist nú van groot belang. Niet alleen omdat mensen ouder worden en omdat er zo veel ouderen zijn, maar vooral ook omdat steeds meer mensen alleen wonen. In steden als Amsterdam en Rotterdam heeft bijna de helft van de volwassenen geen relatie. ,,De echte vraag van deze tijd is de eenzaamheidsvraag. In alle leefijdsgroepen. En daar moet je rekening mee houden bij het bouwen en in de zorg."

De oorlogsvliegtuigen die terugkwamen

Het is Alkemade een gruwel: het volbouwen van weilanden met woningen. Dat gebeurt in Nederland in angstaanjagend hoog tempo: 10 ha per dag. ,,Een strook van 1 km bij 100 meter elke dag, 365 dagen per jaar. En de winsten zijn privaat en de kosten publiek. Dat kan toch niet meer."

“Focus op bestaande bouw, oftewel: inbreiden.”

Hij komt met een metafoor: In de Tweede Wereldoorlog werden in Engeland de kogelgaten in teruggekeerde oorlogsvliegtuigen nauwkeurig en schematisch in kaart gebracht. Alkemade toont een tekening van de omtrekken van een vliegtuig. Met daarop groepen van rode stippen die de kogelinslagen aangeven. Alkemade: ,,En waar moet je dan zo'n vliegtuig versterken? Natuurlijk op de plekken waar geen kogelinslagen zitten. Want dit zijn de toestellen die terug kwamen."

Wat Alkemade maar wil zeggen: Focus op bestaande bouw. Oftewel: inbreiden. Kijk goed naar de bebouwde ruimte en zoek daarin naar mogelijkheden, luidt zijn advies. Mogelijkheden voor woningen, voor meer groen en voor een omgeving die mensen helpt zelfredzaam te zijn.

Alkemade: ,,Er zijn 8 miljoen woningen in Nederland. Daarvan zijn 5 miljoen eensgezinswoningen. Maar er zijn 2,6 miljoen gezinnen met kinderen. Dat betekent dus dat er in 2,4 miljoen van de eengezinswoningen geen gezinnen met kinderen wonen. Als we nou eens eenderde van die woningen splitsen? Dan hebben we er al 800.000 woningen bij."

Hij noemt andere voorbeelden: ,,Bouw biobased woningen voor eenpersoons huishoudens bovenop bestaande appartementgebouwen. Die zijn van hout en dus licht. Of bouw zorgwoningen tegen de blinde kopgevels van flatgebouwen."

Verover de straten terug op auto’s

En andere opties (die Alkemade voor een deel haalde bij vakgenoten): ,,Regel het autoparkeren anders. Verover de straten terug op de auto's. Zodat mensen daar kunnen verblijven en elkaar ontmoeten. En doe iets aan die parkeerkelders waarin 99 procent van de auto's 99 procent van de tijd stil staan. Biedt hier een goed systeem van deelauto's. Haal drempels en stoepranden weg op de routes naar de winkels. Plaats iedere 300 meter een openbaar toilet. Met een openbare woonkamer erbij. Zeg tegen architecten dat ze een bejaardenverzorger aan hun team toevoegen."

,,Mensen moeten meer zelfredzaam worden. En dat kan alleen als de omgeving meewerkt", luidt zijn conclusie.

Ouderen houden de samenleving overeind

Floris Alkemade denkt in mogelijkheden, niet in beperkingen. De vergriijzende bevolking een probleem? Welnee: ,, Vergrijzing is een luxe. Het zijn ouderen die de samenleving overeind houden. En we krijgen er steeds meer. Ik zou zeggen: verlaag de pensioenleeftijd en biedt mensen een jaar gratis studie aan, zodat ze voor de samenleving kunnen gaan doen wat ze graag willen doen. Ouderen zijn geen last, geen kostenpost. De vergrijzing is een zege."

april 2024